هدف : خاک
اهداف جزیی و رفتاری :
آشنایی با نحوه تشکیل خاک و گیاه خاک
آشنایی با نفوذ پذیری آب در خاک
عوامل فرسایش خاک را درک می کند
راه هایی برای جلوگیری از فرسایش خاک پیشنهاد می دهد
با انجام فعالیت ها درباره چگونگی تشکیل خاک اطلاعاتی جمع آوری می کند
به اهمیت و ارزش خاک و حفظ و نگهداری آن پی می برد

پیش دانسته ها :
آموخته اند که خاک برای زندگی و رشد گیاهان بسیار مهم است زیرا ما انسان ها روی آن زندگی می کنیم و کشاورزی می کنیم و موجودات غذای خود را از این خاک به دست می آورند .

شروع تدریس :
از دانش آموزان بخواهید به تصاویر صفحه عنوانی دقت کنند
چرا گفته می شود که خاک با ارزش است
خاک برای جانوران چه اهمیتی دارد
خاک در حفظ آب چه اهمیتی دارد
خاک برای گیاهان چه اهمیتی دارد
اگر خاک نباشد چه می شود
ما انسان ها از خاک چه استفاده ای داریم

فعالیت :
چند تکه سنگ مرمر ، تکه آجر ، سنگ های ساختمانی ، سنگ کوهی و .... را تهیه کنید
یک بطری پلاستیکی دسته دار که دهانه بزرگی برای عبور سنگ داشته باشد .
سنگ ها را با ماژیک شماره گذاری کنید . سپس بگویید می خواهیم از آن ها خاک درست کنیم . سپس مراحل کار را برای آنها توضیح دهید و بگویید که پیش بینی کنند کدام سنگ زودتر به خاک تبدیل می شود ( خرد می شود )
پیش بینی را یادداشت کنید
سپس در بطری ریخته و بطری را شدت تکان دهید .پس از آن آنها را روی پارچه ای خالی کنید و بررسی کنید کدام بیشتر به خاک تبدیل شده اند .
بعد آن چه در طبیعت رخ می دهد را شرح دهید

نفوذ پذیری : به میزان نفوذ آب در خاک ها ، نفوذ پذیری آب در خاک می گویند

گیاه خاک : خاک تیره رنگی است که از بقایای تجزیه شده جسد حیوانات و گیاهان تشکیل شده است

فرسایش خاک : وقتی خاکی ضعیف شود و قدرت بسیار کمی برای رشد گیاهان داشته باشد به اصطلاح می گویند خاک فرسایش یافته است .

نکات مهم درس :
بیش تر غذای موجودات زنده از خاک به دست می آید
خاک مواد معدنی لازم رابه گیاه می دهند پس برای کشاورزی لازم است .
از خاک در مواردی چون تهیه ظروف ، مصالح ساختمانی و ... استفاده می شود
از خرد شدن سنگ ها در طول سالیان دراز ، خاک تهیه می شود .

عوامل موثر در تشکیل خاک :

سختی و سستی سنگ ها : هرچه سنگ ها سخت تر باشند ، مقدار خاک تشکیل شده کم تر است
ریشه گیاهان منطقه : با نفوذ ریشه در لابه لای اجزای سنگ ها ، به مرور زمان سنگ ها شکاف برداشته و خرد می شوند
جانوران حفار منطقه : جانورانی چون کرم خاکی ، مورچه ، گورکن ، موش و .... با لانه سازی و کندن زمین ، خرد شدن سنگ ها را سرعت می بخشند .

ترک خوردن سنگ ها در شبانه روز ، در اثر گرم و سرد شدن ( مناطق گرم و خشک ) توسط خورشید .
در مناطق سرد ( کوهستانی ) ، آب در شکاف سنگ ها نفوذ کرده و یخ می بندد ( آب در اثر یخ زدگی حجمش افزایش می یابد ) در نتیجه سنگ ها می شکنند و خرد می شود .
سنگ های خرد شونده در اثر ترکیب با آب و اکسیژن مواد ، دچار تغییر شیمیایی می شوند .

نکته : برای تشکیل لایه ای از خاک به قطر 1 سانتی متر در سطح زمین تقریبا بیش از 200 سال زمان نیاز است .
برای جداسازی ترکیبات خاک باید مقداری از آن را در لیوان آب بریزیم . پس از مدتی ذرات سنگین تر ته نشین شده و بقایای گیاهان و جانوران به علت سبکی به روی آب می آیند .
ترکیب اجزای خاک های مختلف مشابه نیست
خاک ها در رنگ ، بو ، جنس ، اندازه ذرات ، نرمی و زبری ذرات با هم فرق دارند .
سرعت نفوذ آب در خاک های مختلف متفاوت است .
آب در شن و ماسه سریع تر نفوذ می کند . زیرا این نوع خاک دارای ذرات درشت تری است و فضای بین ذرات آن زیاد است .
خاک رس آب بیشتری را در خود نگه می دارد و سرعت نفوذ آب در آن بسیار کم است زیرا ذرات آن نرم و ریز است و به علت فشردگی ذرات فضای بین ذرات آن بسیار کم است .

بهترین خاک برای کشاورزی مخلوطی از خاک رس ، ماسه و گیاه خاک است زیرا :
سرعت نفوذ آب در آن مناسب است
دارای مواد معدنی لازم است
آب را به مقدار مناسب در خود ذخیره می کند

اگر مقداری برگ و بقایای گیاهی را زیر خاک دفن کنیم ، پس از مدتی برگ ها در اثر دما ، رطوبت و جانداران ذره بینی خاک می پوسند و مواد معدنی خاک را تهیه می کنند .
گیاه خاک بقایای بدن جانداران مرده است که به خاک اضافه شده و رنگ آن تیره است . این مواد در روی خاک قرار گرفته و مواد معدنی آن را تهیه می کنند .
با گذشت زمان و در اثر عوامل مختلف خاک منطقه جابه جا شده که این عمل حاصل خیزی آن را کاهش می دهد ( فرسایش خاک )

عوامل موثر در فرسایش خاک :

از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه : گیاهان با ریشه های خود خاک را نگه داشته و مانع فرسایش خاک می شوند . همچنین آب را در خاک نفوذ داده و از شدت آب جاری می کاهند
چرای بی رویه دام ها : دام ها با چرای بی رویه در مناطقی که پوشش گیاهی مناسبی ندارند موجب فرسایش خاک می شوند .
شیب منطقه : هرچه منطقه ای دارای شیب بیشتری باشد ، فرسایش خاک در آن منطقه بیشتر است .
عوامل انسانی :‌آبیاری نامناسب ، شخم نامناسب ، استخراج معادن ، ساختمان سازی
عوامل طبیعی : آب ، باد ، آتشفشان ، زلزله و سیل

راه های جلوگیری از فرسایش خاک در یک منطقه :
زمین های بایر ( بدون علف ) را با پوشش گیاهی پر کنیم
پلکانی کردن مناطق شیب دار
دور مزارع و باغ ها را دیوار کشی کنیم
آبیاری مناسب با استفاده از آبیاری قطره ای ، از سرعت فرسایش خاک می کاهیم
شخم مناسب : باید شخم زمین در جهت عمود بر شیب آن باشد
بازسازی مراتع و علف زارها
برنامه ریزی مناسب برای چرای دام ها از سوی سازمان محیط زیست
مراقبت از جنگل ها و جلوگیری از قطع درختان

موفق باشید  رضایی