روش تدریس کاوشگری را "ریچارد ساچمن” برای آموزش فرآیند جست وجو و توضیح پدیده ها تدوین کرد.ساچمن،روش کاوشگری را بر مبنای تجزیه و تحلیل روشی که پژوهشگران به کار می گیرند پایه گذاری کرد.او پس از تعیین عناصر مربوط به فرآیند کاوشگری،آن عناصر را در چارچوبی قرار داد که چارچوب مزبور،روش آموزش کاوشگری نام گرفت.

روش تدریس کاوشگری مبنی بر این اصل است که باید یادگیرنده را مستقل بار آورد.کاربرد این روش،مستلزم فعالیت به صورت کاوشگری علمی است.کودکان،کنجکاو و آماده ی رشد هستند.در روش آموزش کاوشگری به آنان روش مناسبی برای به کارگیری انرژیشان ارائه می شود.
هدف عام روش تدریس کاوشگری،کمک به پدیدآیی انضباط ذهنی (نظم ذهنی) و مهارت های لازم برای سؤال کردن تعاملی و پاسخ گفتن به سؤالهایشان است.
روش تدریس کاوشگری فرآیند تعاملی دارد که در آن معلم و دانش آموز به راحتی با یکدیگر همکاری می کنند.فرآیند کاوشگری را معلم می تواند به صورت کنترل شده،هدایت کند.

نقش معلم

معلم به ترغیب فراگیران جهت آغاز کاوشگری می پردازد و شیوه های کاوشگری را به آن ها یاد می دهد.این الگو به یادگیری و تقویت مهارت های علمی،کاوشگری،تقویت روح خلاقیت،استقلال در یادگیری،تحمل ابهام و موقتی بودن دانش در دانش آموزان منجر می شود.
نقش دانش آموز

در این الگو دانش آموزان از طریق پرسش،ساخت فرضیه،جمع آوری اطلاعات و آزمایشگری،فعالیت هایی را در جهت رفع عدم تعادل و همچنین ایجاد تعادل مجدد با محیط انجام می دهد.
این فعالیت ها سبب بروز قابلیت ها و توانایی های جدیدی در دانش آموزان شده و جریان رشد عقلانی آن ها را تسریع و تسهیل می نماید.
مراحل اجرای الگوی تدریس کاوشگری:
1)بر هم زدن تعادل
2)پرسشگری
3)فرضیه سازی
4)آزمایشگری
5)تحلیل و نتیجه گیری
مرحله ی اول:بر هم زدن تعادل

فعالیت معلم

»ارائه ی یک موقعیت اسرارآمیز،ابهام دار،مهیج و غیر معمول از طریق انجام یک آزمایش،تعریف یک پدیده،نشان دادن یک عکس و ... شروع خوبی برای یک الگوست.
»برای ایجاد یک موقعیت مشکل آفرین باید سطح اطلاعات علمی دانش آموزان را در نظر داشت و از موارد ساده و پیش پا افتاده دوری کرد.

فعالیت دانش آموزان

»شناسایی هوشمندانه ی مسئله
»پرهیز از قضاوت عجولانه
مرحله ی دوم:پرسشگری
فعالیت معلم

»تأکید بر روی پرسش هایی که به متغیرهای درونی اشاره دارد.
»هدایت فرایند پرسشگری به صورت هوشمندانه همراه با صبر و حوصله
»خودداری از توضیح مستقیم درباره ی موقعیت و پاسخ گویی با استفاده از واژه های "بله یا خیر" یا بیان یک عبارت کوتاه.
فعالیت دانش آموزان
»تمرکز روی موقعیت ارائه شده
»ارائه ی پرسش هایی پیرامون موقعیت
مرحله ی سوم:فرضیه سازی
فعالیت معلم
»تقویت مهارت فرضیه سازی در دانش آموزان
»تأکید معلم بر روی متغیرها برای ساخت فرضیه توسط دانش آموزان
فعالیت دانش آموزان
»ارائه ی راه حل هایی برای پرسش های طرح شده
مرحله ی چهارم:آزمایشگری
فعالیت معلم
»معرفی منابع علمی معتبر به دانش آموزان
فعالیت دانش آموزان
»جمع آوری دقیق اطلاعات از منابع معتبر؛مانند:کتاب و .. توسط دانش آموزان
»طبقه بندی اطلاعات
»آزمون فرضیه ها
مرحله ی پنجم:تحلیل و نتیجه گیری
فعالیت معلم
»تأکید بر مؤثرترین سؤال ها
»تأکید بر بهترین نوع اطلاعات
»سازماندهی و تحلیل نتایج کسب شده
فعالیت دانش آموزان
»توضیح پیرامون مسئله
»تعمیم نتایج به موقعیت های جدید
به طورخلاصه محاسن این الگو را می توان به شرح زیر بیان کرد :
1- این الگو برای دانش آموزان در هر سن و سطوحی کاربرد دارد .
2- روش ها و نگرش هایی را که برای یک ذهن کاوشگر ضروری است ،تقویت می کند .
3- سبب استقلال در یادگیری و حل مسأله می شود و در نهایت موجب تقویت خوداتکایی و خود کنترلی می گردد .
4- باعث برانگیختن علائق طبیعی دانش آموزان می شود .
5- موجب ارتباط فعالیت های مدرسه با زندگی واقعی دانش آموزان می شود .
6- روح همکاری و توانایی کارکردن با دیگران را تقویت می کند .
7- موجب فراخ اندیشی و عجله نکردن در قضاوت می شود .
8- نگرش موقتی بودن و کثرت گرایی را در علوم مختلف تقویت می کند .
9- استدلال و قضاوت بر اساس شواهد و مستندات علمی را تقویت می کند .
10-موجب تفکر منطقی ،تحمل ابهام و اندیشه های مخالف می شود .
11-از نظر روانشناسان تربیتی ،یکی از بهترین روش های آموزشی برای ایجاد تفکر انتقادی است .
12- موجب تربیت نسلی محقق و کاوشگر می گردد.
محدودیت ای نیز عبارتند از :
1- نسبت به فعالیت های متداول مدارس به زمان بیشتری نیاز دارد .
2- به معلمان با تجربه و آشنا با روش تحقیق نیاز دارد .
3- با توجه به نوع ارزشیابی و مقررات حاکم بر مدارس،امکان اجرای مؤثر آن محدود است .
نکات مهم در آغاز به کارگیری شیوه کاوشگری :
در آغاز کار به شیوه کاوشگری لازم است ،فعالیت ها بر اساس توان ،سن و پایه تحصیلی فراگیران تدارک دیده شود .
معلمانی که آموزش به شیوه ی کاوشگری را برای کودکان تدارک می بینند . بهتر است، فعالیت ها در قالب بازی آغاز شود .این بازی ها سبب خواهد شد که کودکان بتوانند سوال ها را دسته بندی کنند . ودر طرح سوال ها بهتر است از سوال های پیچیده پرهیز نمایند .
بسیاری از کتاب های علمی کودکان سرشار از مطالب کاوشگری است ؛ بسیاری از آنها برای سطوح ابتدایی مناسب هستند . داستان های اسرارآمیز و معماها محرک های مناسبی برای کودکان هستند . راه دیگر انطباق آموزش کاوشگری با کودکان کوچکتر استفاده از مطالب دیداری است .
برای آموزش مراحل کاوشگری باید ، گام به گام و در طی جلسات مختلف اقدم گردد .
تلاش در آموزش همه عناصر کاوشگری در یک جلسه یا در جلسات محدود ، تنها موجب ناکامی دانش آموزان و معلمان خواهد شد . لذا توصیه می گردد برای آموزش کاوشگری به یک جلسه محدود اکتفا نگردد .
دانش آموزان بزرگسال بهتر است فرایند کاوشگری را ، خود کنترل کنند ،گرچه این عمل ممکن است در ابتدا عوارضی نیز داشته باشد .
معلمان باید محتوای آموزشی را به صورت ناهمخوان سازماندهی کنند و سعی کنند تدریس همه مطالب را از سبک های بیانی و نمایشی به سبک کاوشگری تبدیل کنند . رویدادهای ناهمخوان را حتی می توان از طریق نقاشی ،فیلم ،یا ابراز شنیداری – دیداری دیگر گسترش داد .
اگر اجرای الگوی کاوشگری با موفقیت انجام گیرد ،شناخت حاصل از آن ،قسمتی از ساخت شناختی دانش آموزان را تشکیل خواهد داد ،به طوری که آنها بتوانند یافته های خود را به موارد مشابه و جدید تعمیم دهند . لازم است یادآوری کنیم که در جریان آموزش کاوشگری بویژه در محیط های آموزشی و کلاس درس ممکن است دانش آموزان مراحل فوق را به طور منظم طی بکنند ؛مثلاً ممکن است دانش آموزان قبل از اینکه اطلاعات موجود را بررسی کنند ،فرضیه هایی پیشنهاد کنند و عجولانه تصمیم هایی بگیرند .در چنین مواردی معلم با انعطاف پذیری و ظرافت لازم باید بکوشد دانش آموزان را در جریان درست کاوشگری قرار دهد ،و آن ها را بر آن دارد تا ترتیب و توالی مراحل را رعایت کنند .
مثال تدریس علوم تجربی به روش الگوی کاوشگری
مثال : علوم تجربی دوره ی ابتدایی
موضوع : اثر گرما بر حجم مواد ( انبساط و انقباض)
1- انجام یک آزمایش
یک لیوان آب رنگی و یک لوله ی آزمایش کوچک که از وسط در آن یک نی باریک عبور کرده را از قبل آماده و روی میز قرار می دهیم.
شروع : با دو دست خود لوله ی آزمایش را به صورت وارونه روی ظرف آب نگه می داریم به طوری که سر نی وارد آب شود.
پس از لحظاتی حباب هایی درون آب ظاهر می شود. سپس با یک دستمال خیس بدنه ی لوله را سرد می کنیم. ناگهان آب رنگی به داخل لوله فوران کرده و فواره ی زیبایی تشکیل می شود.
آب نی  لوله ی آزمایش

2- از دانش آموزان می خواهیم پیرامون آزمایش ارائه شده سؤالاتی مطرح نمایند که پاسخ های آن ها ( بلی ) ( خیر ) و یا یک عبارت خیلی کوتاه باشد.
دانش آموز: داخل لوله چیست؟
معلّم: نمی توانم جواب دهم. سؤال بهتری بپرسید
دانش آموز : آیا درون لوله هوا وجود دارد؟
معلّم : بله سوال خوبی بود.
دانش اموز: آیا پارچه ی خیس لوله را سرد می کند؟
سوالاتی از این دست مطرح شود.
3- پس از مطرح نمودن سؤال ، وقت آن است که دانش آموزان پاسخ هایی را ارائه دهند.( فرضیه سازی)
سؤال های خوب دانش آموزان را روی تابلو می نویسیم.
از دانش آموزان می خواهیم که به پرسش خود یک پاسخ احتمالی بدهند و در واقع فرضیه بسازند.
از یکی از دانش آموزان می خواهیم که فرضیه ها را روی تابلو ی کلاس بنویسد.

پرسش پاسخ احتمالی ( فرضیه )

آیا سرد کردن لوله روی حجم هوای داخل آن اثر دارد؟ سرد کردن سبب کم شدن حجم هوا می شود.
4- باید در مورد درستی یا نادرستی فرضیه یا فرضیه ها تصمیم گیری کنیم.(آزمون فرضیه ها )
این کار نیاز به اطّلاعات بیش تری است. از آن ها می خواهیم از منابع مختلف ، ابتدا مطالعه نموده ، اطّلاعات را جمع آوری نموده و در صورت نیاز آزمایش را دوباره انجام می دهیم.
ممکن است دانش امو بخواهد آزمایش دیگری را انجام دهد( مثلاً گرم کردن آب درون لیوان) این امکان را به او می دهیم.
5- پس از جمع آوری اطّلاعات و احتمالاً انجام فرضیه یا فرضیه ها ی درست مورد تأیید قرار می گیرند. در این مرحله از دانش آموزان می خواهیم آن چه گذشت را توضیح دهند.
در توضیحات دانش آموزان روی مراحل طی شده و ترتیب آن تأکید می کنیم( مشاهده ، پرسش ، فرضیه ، آزمون ، نتیجه گیری )
در پایان از دانش آموزان می خواهیم مثال های دیگری در رابطه با موضوع مورد آزمایش از مشاهدات و تجربیات خود در زندگی بیان کنند.

پی نوشت :
21- جویس ،بروس و همکاران .(1371).الگوی تدریس ،ترجمه :محمدرضا بهرنگی ،تهران :مترجم ؛305
22-شعبانی ،حسن .(1382 ). مهارت های آموزشی روش ها و فنون تدریس .تهران :سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ ؛311 .
22Richard sachman
24- جویس ،بروس و مارشاویل و بورلی شاورز .(1371).الگوهای تدریس .ترجمه :محمدرضا بهرنگی .تهران مترجم ؛304 .
25-احدیان ، محمد و آقا زاده ،محرم .(1378).راهنمای روش های تدریس برای آموزش و کارآموزی ،تهران :آییژ؛220 .
26- پیشین ؛22 .
27.Braner.j
28.taba.H
29.Au subel..D
30- پیشین ؛220 .
31- خورشیدی ،عباس و دیگران .(1379) .راهبردهای یادگیری و یاددهی در کلاس درس با همایت به نگرش فراشناخت .تهران : انتشارات : یکا ؛161 .
32- جویس ،بروس و همکاران ؛پیشین ؛306 .
33- پیشین ؛ص 307-306 .
34- شعبانی ،حسن .(1382 ).مهارت های آموزشی و پرورشی .تهرن :سمت ؛317-316 .
35- پیشین؛ص318 .
36- احدیان محمد ،محرم آقازاده ،پیشین ؛224-221
37- جویس ،بروس و همکاران ؛پیشین ؛ص 313-310.
منابع :
1- احدیان ، محمد و آقا زاده ،محرم .(1378).راهنمای روش های تدریس برای آموزش و کارآموزی ، تهران :آییژ.
2- جویس ،بروس و مارشاویل و بورلی شاورز .(1371).الگوهای تدریس .ترجمه :محمدرضا بهرنگی .تهران مترجم.
3- خلخالی ،مرتضی .(1362 ).الگوهای تدریس شیمی .تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
4- خورشیدی ،عباس و دیگران .(1379) .راهبردهای یادگیری و یاددهی در کلاس درس با همایت به نگرش فراشناخت .تهران : انتشارات یکا.
5- شعبانی ،حسن .(1382 ). مهارت های آموزشی روش ها و فنون تدریس .تهران :سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ.
6- فضلی خانی ،منوچهر .(1382 ).راهنمای عملی روش های مشارکتی و فعال در فرآیند تدریس ، تهران :آزمون نوین .
7- مصدقی ،مجتبی . (1371 ).راهنمای تدریس فارسی دوم ابتدایی .رشد معلم شماره 1و2سال یازدهم.
8- مقدم ،بدری .(1364).کاربرد روانشناسی در آموزشگاه .تهران :انتشارات سروش.
9- نصراصفهانی ،احمد .(1371 ).عوامل مؤثر در بهبود کیفیت تدریس .فصلنامه تعلیم و تربیت ،شماره 1.